Cantica en Tractus, gezangen van de Veertigdagentijd
Auteur: Dhr. Jean-Pierre Exter
Tijdens
de Veertigdagentijd vervangt de Tractus als tussenzang het Alleluia met vers in de Gregoriaanse mis.
De Vasten eindigt op de zaterdag voor Pasen en tijdens de viering van de Paaswake zijn er een aantal tussenzangen,
nu zeven, vroeger vier, die de naam Cantica dragen maar die eigenlijk een Tractus zijn. In de Graduale Romanum van
voor 1974 noemde men die gezangen Tractus en niet Cantica omdat Paaszaterdag feitelijk in de Vastentijd valt.
Volgens sommige auteurs zouden er een honderdtal bestaan, ik heb er slechts 54 gevonden en in de Graduale Romanum van na 1974 staan er nog slechts 25 (Cantica en Tractus samen). Vanwaar het grote verschil in aantal? De reden is dat er vroeger veel meer vastendagen waren dan heden, denk maar aan Septuagesima, dit was de Voorvasten. Er waren ook bepaalde vaste boetedagen vlak voor grote kerkelijke feesten.
De Tractus noemt men in het Latijn Cantus in Directum wat zo goed als aan één stuk zingen betekent en hiermee wordt bedoeld dat het ene vers na het andere wordt gezongen zonder antifoon ertussen. Waar in andere Gregoriaanse gezangen de verzen elkaar niet altijd per nummer opvolgen, is dat anders bij de Tractus. Zie bijvoorbeeld in de Graduale Romanum op bladzijde 73 Psalm 90 Qui habitat van vers 1 tot 7 en dan van vers 11 tot 16, evenals op bladzijde 144 Psalm 21 Deus, Deus meus van vers 2 tot 9 en dan vers 18, 19, 22, 24 en 32.
Waarom zijn er dan verzen weggenomen? Vermoedelijk werd de Tractus in den beginne recitatief gebeden of gezongen en dan gaat het vlot. Toen de melodie uitgebreider werd, kunnen verzen weggelaten zijn, op liturgisch verantwoorde wijze, om de tijdsduur in te perken.
- Kerkmodus II: grondtoon en eindtoon is de RE en tenor of reciteertoon is de FA.
- Kerkmodus VIII: grondtoon en eindtoon is de SOL en tenor of reciteertoon is de DO.
Dit zijn de twee enige kerkmodi die gebruikt worden voor de Tractus, modus II is meestal lang tot zeer lang maar met veel formules (dit zijn gelijkaardige melodieën). Modus II is voor de bijzondere dagen van de Vasten, bijvoorbeeld Palmzondag. Modus VIII is wat korter maar knap lastig om te zingen. De Tractus wordt gezongen op Aswoensdag en op alle zondagen van de Vastentijd, niet op weekdagen.
En natuurlijk ook tijdens de Paaswake, maar dan verandert de naam in... Cantica!
Vastentijd 2019
Onze commentatoren: